Szczepienia ochronne mogą być dobrowolne lub obowiązkowe. Te ostatnie dotyczą w Polsce dzieci i młodzieży do 19. roku życia i obejmują 14 chorób zakaźnych (por. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18.08.2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych). Wśród tych chorób  nie wymieniono Covid-19. Cały czas jednak, z różną inwtensywnością, toczy się publiczna dyskucja o tym czy wprowadzić obowiązkowy reżim szczepień czy pozostawić obywatelom wolny wybór.

Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w wyroku z 6.04.2011 r. (II OSK 32/11), LEX nr 852219, stwierdził, m. in. że: „ Obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym wynika z mocy prawa, nie ma zatem podstawy prawnej do konkretyzacji w formie decyzji administracyjnej (...). Wykonanie tego obowiązku z mocy prawa zabezpieczone jest przymusem administracyjnym oraz odpowiedzialnością regulowaną przepisami ustawy z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) ”,

Odpowiedzialność cywilnoprawną za szkody wyrządzone przez szczepionki, w szczeggólności spowodowane przez Niepożądane Oczyny Poszczepienne , może ponieść producent szczepionki, zakład leczniczy lub  lekarz. Producent odpowiada na zasadzie ryzyka (podobnie dystrybutor, importer, dokounujacy wewnątrzwspólnotowej dostawy), w oparciu o przpisy K.C. o produkcie niebezpiecznym, jeżeli szczepionka jest wadliwa.

Podmiot leczniczy (np. przychodnia) i lekarz, który dokonał szczepienia odpowiadają  w razie winy lekarza (np. brak należytego badania pacjenta, podanie zbyt dużej dawki szczepionki, wada szczeipionki wskutek wadliwego jej przechowywania) na podstawie art. 415 i 430 k.c., ewentualnie solidarnie (art. 441 § 1 k.c.).

W niektórych porządkach prawnych przewidziano " specustawy szczepionkowe ". Taki plan powstał też w polskim Rządzie - stąd procedowana od pewnego czasu ustaw przewidująca powołanie tzw. Funduszu Kompensacyjnego, o której juz pisałem LINK oraz LINK 2 . Taki, alternatywny wobec sądowego, system kompensacji szkód wywołanych reakcjami organizmu pacjenta na szczepionkę jest wysoce pożądany, zwłaszcza w obliczu masowości szczepień.

We Francji  osoby poddane szczepieniom obowiązkowym, mają możliwość uzyskania odszkodowania od organu pod nazwa Państwowe Biuro Odszkodowań za Wypadki Medyczne (ONIAM), co wymaga ustalenia jedynie związku przyczynowego pomiędzy szczepieniem a szkodą. W przypadku szczepień dobrowolnych odpowiedzialność lekarza opiera się na zasadzie winy. W przypadku zaszczepionych przeciwko Covid-19 w ramach kampanii szczepień przewidzianej w art. 55-1 dekretu nr 2021-1262  z 16 października 2020 oraz w art. 53-1 dekretu nr  2020-1310 z 29 października 2020, wniosek o odszkodowanie pacjent zgłasza do ONIAM – na piśmie listem poleconym z potwierdzeniem odbioru lub bezpośrednio w urzędzie.  Do wniosku należy obowiązkowo dołączyć dokumenty stwierdzające, że szczepienie przeciwko Covid-19 zostało przeprowadzone w ramach kampanii szczepień.  Jest to bezpłatna procedura, która ma pozwolić ofiarom szczepień Covid-19 uzyskiwać zadośćuczynienie bez postępowania sądowego. Wnioskodawcy ponoszą wyłącznie koszty podróży, korespondencji i kserokopii akt. Decyzja ONIAM co do odszkodowania wydawana jest najpóźniej sześć miesięcy po otrzymaniu kompletnego wniosku. ONIAM może zażądać, w razie potrzeby, brakujących dokumentów celem zbadania zasadności wniosku. Urząd może też, w razie potrzeby, zwrócić się o opinię eksperta w celu oceny zakresu szkody i określenia jej związku ze szczepieniem. ONIAM pokrywa koszty takich opinii ekspertów.

W Wielkiej Brytanii, jeszcze przed pandemią Covid-19, został wydany Vaccine Damage Payments Act , który przewiduje odszkodowanie w wysokości 120 000 funtów od Państwa dla osoby, która wskutek szczepienia doznała uszczerbku na zdrowiu. (Por. strona rządowa ). Tamtejsze przepisy umożliwiają także sądowe dochodzenie odszkodowań uzupełniających.

W USA w 1986 r. wprowadzono ustawę federalną National Childhood Vaccine Injury Act , która znała szczepionki jako szczególną kategorię produktów i przyjęła wyłączną odpowiedzialność Państwa za szkody wyrządzone obowiązkowymi szczepieniami dzieci. Jest to odpowiedzialność obiektywna niezależna od winy ( LINK ) .

Jeżeli szczepionka jest niewadliwa, a odpowiedzialności nie ponoszą też lekarz lub podmiot leczniczy odpowiedzialność odszkodowawczą powinno ponieść państwo (Skarb Państwa), skoro to Państwo nałożyło obowiązek szczepień ochronnych pod groźbą sankcji, na zasadzie słuszności (art. 417[2] k.c.: " Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności ."), a działanie podmiotu leczniczego jest wykonywaniem władzy publicznej (imperium). Sąd Najwyższy w wyroku z 20 sierpnia 1968 r.,  II CR 310/68, OSNC 2/1969, poz. 38,  stwierdził: „ Obowiązek szczepień ochronnych przeciwko chorobom zakaźnym wprowadzony został nie tylko w interesie osób poddawanych szczepieniom, ale i w interesie całego społeczeństwa. Względy słuszności zatem z reguły przemawiają za naprawieniem przez Skarb Państwa szkody, jakiej osoba poddana przymusowemu szczepieniu dokonanemu przez uprawnionego funkcjonariusza państwowego doznała w wypadku ciężkiego rozstroju zdrowia wskutek tego szczepienia, chociażby było ono przeprowadzone w sposób prawidłowy (...) ”.

Wydaje się zatem, że władza publiczna nie będzie zainteresowana wprowadzeniem obowiązkowego reżimu szczepień przeciwko Covid-19, nie ulega bowiem wątpliwości, że program szczepień jaki prowadzony jest w Polsce i innych krajach UE, nie ma precedensu jeśli chodzi o jego masowość i powszechność, co niestety może przełożyć się również na liczbę roszczeń odszkodowawczych, z jakimi musiałby radzić sobie Skarb Państwa, i to niezależnie od tego czy ustawa przewidująca powołanie Funduszu Kompensacyjnego wejdzie w życie czy nie.